Ο Θωμάς Νικολάου (1937–2008) ήταν ελληνογερμανός συγγραφέας, μεταφραστής και πολιτισμικός διαμεσολαβητής.
Ο Νικολάου γεννήθηκε στο χωριό Αμπελικό Θεσσαλίας, έζησε τον ελληνικό εμφύλιο πόλεμο (1946-1949) από την πλευρά των κομμουνιστών ανταρτών, και υπήρξε ένα από τα 1000 περίπου «ελληνόπουλα» που εξορίστηκαν μετά την ήττα των κομμουνιστών στην Λαοκρατική Δημοκρατία της Γερμανίας (DDR). Εκεί έζησε αρχικά για κάποιο χρονικό διάστημα στο Κομπινάτ Ασύλων «Ελεύθερη Ελλάδα» (Heimkombinat Freies Griechenland), ένα ίδρυμα για την επιμόρφωση προσφύγων του Eλληνικού Eμφυλίου στην πόλη Ράντεμποϊλ (Radebeul) της Σαξωνίας, και αργότερα σε ένα ορφανοτροφείο για Ελληνόπουλα που λειτουργούσε στην Villa Orlando της Δρέσδης. Αφού πήρε το απολυτήριο γυμνασίου (Abitur) στη Δρέσδη, ο Νικολάου ξεκίνησε σπουδές δημοσιογραφίας στο πανεπιστήμιο Καρλ Μαρξ της Λειψίας, όπου και εργάστηκε κατόπιν ως επιστημονικός συνεργάτης.
Ως συγγραφέας ο Νικολάου έγινε γνωστός με το πρώτο του μυθιστόρημα Τη νύχτα ήρθαν οι βάρβαροι (Nachts kamen die Barbaren), το οποίο διαδραματίζεται κατά την περίοδο ανάμεσα στον Εμφύλιο και τη δικτατορία των συνταγματαρχών (1967–1974). Όπως και τα υπόλοιπα έργα του, στα οποία συγκαταλέγονται πολυάριθμα παιδικά βιβλία, έτσι κι αυτό είναι επηρεασμένο από τα βιώματα και τις πολιτικές πεποιθήσεις του συγγραφέα. Παράλληλα ο Νικολάου δραστηριοποιήθηκε από τη δεκαετία του 1970 ως μεταφραστής από τα ελληνικά στα γερμανικά και από τη δεκαετία του 1980 ως μεταφραστής από τα γερμανικά στα ελληνικά. Μέσω του λογοτεχνικού/μεταφραστικού του έργου συνδέθηκε και προσωπικά με λογοτέχνες όπως ο Γιάννης Ρίτσος και η Christa Wolf. Η τελευταία, στο διήγημά της Sommerstück (1989) πραγματεύεται τα κοινά καλοκαίρια τους στο Ντρίσπετ (Drispeth) του Μέκλενμπουργκ (Mecklenburg), όπου διέμενε ο Νικολάου από τις αρχές της δεκαετίας του 1970. Ο Νικολάου τη συνόδεψε το 1982 σ΄ένα ταξίδι της στην Ελλάδα, που αποτέλεσε την αφορμή για το διήγημά της Κασσάνδρα, το οποίο μετέφρασε το 1983 ο Νικολάου στα ελληνικά.
Λόγω της βιογραφίας του, ο Νικολάου υπήρξε ένας περιζήτητος εκπρόσωπος της «προοδευτικής» Ελλάδας στην ΛΔΓ, και είχε προσκληθεί πολλές φορές ως ομιλητής σε σχολεία και διάφορες πολιτιστικές εκδηλώσεις. Το 1976, με τη νομιμοποίηση του ΚΚΕ, μπόρεσε να επισκεφτεί μετά από 27 χρόνια το χωριό που είχε γεννηθεί. Το γεγονός αυτό αποτέλεσε την αφορμή για το ρεπορτάζ Επιστροφή στο χθες (Heimkehr ins Gestern) του γνωστού σκηνοθέτη ντοκιμαντέρ Karl Gass, το οποίο μεταδόθηκε την ίδια χρονιά από την τηλεόραση της DDR. Για την μακρόχρονη δράση του ως πολιτιστικού διαμεσολαβητή, ο Νικολάου τιμήθηκε το 1987 με το «Άστρο της Συμφιλίωσης των Λαών» (Stern der Völkerfreundschaft).
Ήδη τη δεκαετία του 1980 εντείνονταν οι φήμες για τη συνεργασία του Νικολάου με τη διαβόητη Κρατική Ασφάλεια της Ανατολικής Γερμανίας (Staatssicherheit/Stasi) και πως ήταν υπεύθυνος για την παρακολούθηση, τη σύλληψη και την εκτόπιση πολυάριθμων πολιτών της ΛΔΓ. Η δραστηριότητά του αυτή αποκαλύφθηκε πλήρως το 1992, όταν τα αρχεία για τη δράση της Stasi δόθηκαν στη δημοσιότητα. Απ’ αυτά προέκυψε μεταξύ άλλων ότι ο Νικολάου ως “IM [Ανεπίσημος Συνεργάτης] Anton“ δεν παρακολουθούσε μόνο τους έλληνες συμπατριώτες του, αλλά και πολλούς ανατολικογερμανούς καλλιτέχνες και συγγραφείς, όπως το φιλικό του ζεύγος Κρίστα και Γκέρχαρντ Βολφ. Το 1992 ο Νικολάου επέστρεψε στην Ελλάδα μαζί με τη γερμανίδα σύζυγό του Καρόλα και τον υιοθετημένο γιο τους Πέτρο.
Μετάφραση από τα γερμανικά: Αντώνης Οικονόμου
