Με βάση το διαθέσιμο αρχειακό υλικό (Κατάλογοι υποψήφιων διδακτόρων, αρχειοθετημένα αντίτυπα διατριβών, φάκελοι διατριβών και, σε ορισμένες περιπτώσεις, ατομικοί φάκελοι) συλλέγονται και αξιολογούνται τα στοιχεία που αφορούν τους έλληνες/ίδες σπουδαστές/τριες και ειδικότερα τους/τις διδάκτορες του Πανεπιστημίου του Αμβούργου κατά την περίοδο του Μεσοπολέμου. Αποφασιστικό κριτήριο για την υπαγωγή τους στην έρευνα είναι το έτος εγγραφής των υποψήφιων στο πανεπιστήμιο, πολλές διατριβές συνεχίζονται και κατά τη δεκαετία του 1940. Μελετάται επίσης το Αρχείο της Ελληνογερμανικής Κοινότητας του Αμβούργου (DGGH) , προκειμένου να εντοπισθεί η πιθανή διαπλοκή ιδιωτικών και πανεπιστημιακών συμφερόντων. Αξιολογούνται βιογραφικά σημειώματα, πληροφορίες για επιβλέποντες καθηγητές , πραγματογνώμονες και εξεταστές, σε ορισμένες δε περιπτώσεις πραγματογνωμοσύνες και λοιπές διαδικασίες. Για την ακρίβεια, υπάρχει μόνο μια υποψήφια διδάκτορας, της οποίας η προσπάθεια δεν τελεσφόρησε. Σε περιπτώσεις όπου οι σχετικές πληροφορίες είναι διαθέσιμες, δίνεται ιδιαίτερη προσοχή σ’ αυτές που αφορούν αφενός την ελκυστικότητα του Πανεπιστημίου του Αμβούργου, των συγκεκριμένων επιστημονικών πεδίων και των συγκεκριμένων καθηγητών και αφετέρου τη στάση των υποψηφίων διδακτόρων απέναντι στον εθνικοσοσιαλισμό και σε ορισμένες περιπτώσεις, το αναμορφωμένο βιογραφικό τους μετά το 1945. Ιδιαίτερη προσοχή δόθηκε επίσης σε πληροφορίες σχετικές με τις υποτροφίες. Προκειμένου να ενθαρρυνθούν περαιτέρω έρευνες αυτού του είδους, αναφέρονται σκοπίμως με σαφήνεια οι μέθοδοι και το είδος του ίδιου του αρχειακού υλικού.

Ονομαστικός κατάλογος από το Παράρτημα 1: Στοιχεία για τις διαδικασίες που αφορούν την εκπόνηση διατριβής και στις οποίες έλαβε χώρα επί διδακτορικώ διπλώματι εξέταση

Ο ακόλουθος ονομαστικός κατάλογος βασίζεται στην τεκμηρίωση, η οποία δίδεται στο Παράρτημα 1 του παρόντος δοκιμίου και αφορά τις διαδικασίες εκπόνησης διατριβής των υποψηφίων διδακτόρων που παρουσιάζονται εδώ. Η αναλυτική τεκμηρίωση των διαδικασιών εκπόνησης διατριβής μπορεί να βρεθεί στα άρθρα που αναφέρονται στα αντίστοιχα πρόσωπα και έχουν παραχθεί βάσει του παραρτήματος προκειμένου να αναρτηθούν στην Επιτομή των Ελληνογερμανικών σχέσεων. Οι ονομασίες ακολουθούν σε όλες τις σχολές την χρονολογική σειρά των εγγραφών· όταν οι εγγραφές δεν είναι διαθέσιμες, η σειρά δίνεται σύμφωνα με το εξάμηνο εισαγωγής στο Πανεπιστήμιο του Αμβούργου, όπως αυτό αναφέρεται στο βιογραφικό.

Φιλοσοφική Σχολή (Philosophische Fakultät)

1. Βασίλειος Έξαρχος – Basil Exarchos (Θ.Ε. 1928)
2. Εμμανουήλ Γ. Σαρρής – Emanuel G. Sarris (Θ.Ε. 1929)
3. Ευριπίδης Κωνσταντόπουλος – Euripides Constantopoulos (Χ.Ε. 1929/30)
4. Ματούλα Κωνσταντοπούλου – Matoula Constantopoulos (Χ.Ε. 1931/32)
5. Ιωάννης Ιωαννίδης – Ioannes Ioannides (Θ.Ε. 1934)
6. Γεώργιος Δημητράκος – Georgios Dimitrakos (Χ.Ε. 1935/36)
7. Πέτρος Κούλμας – Peter Coulmas (1939)
8. Δρ. Νομ. Δημήτριος Σ. Κωνσταντόπουλος – iur. Demetrios S. Constantopoulos (1938/39)

Σχολή Επιστημών του Δικαίου και του Κράτους (Rechts– und Staats-wissenschaftliche Fakultät)

1. Κωνσταντίνος Σ. Κωνσταντόπουλος – Constantin S. Constantopoulos (Χ.Ε. 1925/26)
2. Κυριάκος Σπηλιόπουλος – Kyriakos Spiliopoulos (Θ.Ε. 1926)
3. Λέων Πιζάνης – Leon Pisani (1926/27, Θ.Ε. 1929)
4. Δημήτριος Δημητρίου – Dimitrios Dimitriou (Χ.Ε. 1927/28)
5. Χ[αράλαμπος Ν.] Φραγκίστας – Ch[aralambos N.] Fragistas (Θ.Ε. 1929)
6. Αλέξανδρος Τσιριντάνης – Alexander Tsirintanis (Θ.Ε. 1929)
7. Σταμάτιος Βοϊβόδας – Stamatios Woiwodas (Θ.Ε. 1929)
8. Σπύρος Μαλάμος – Spyro Malamos (Χ.Ε. 1932/33)
9. Φαίδων Σαχαμάνογλου – Phaedon Sachsamanoglou (Θ.Ε. 1934/35)
10. Δημήτριος Σ. Κωνσταντόπουλος – Demetrios S. Constantopoulos (Θ.Ε. 1933/34)
11. Δημήτριος Σπ. Εμμανουήλ – Demetrios Sp. Emmanuel (Χ.Ε. 1933/34)
12. Στυλιανός Καρακαντάς – Stylianos Karakantas (Θ.Ε. 1935)
13. Θεόδωρος Δεληγιώργος – Theodor Deligeorgios (Θ.Ε. 1936)
14. Νικόλαος Βοϊβόδας – Nikolaos Woiwoidas (Θ.Ε. 1936)
15. Αιμίλιος Μπεντερμάχερ – Aemilios Bendermacher (Θ.Ε. 1938)
16. Γεώργιος Σ. Κωνσταντόπουλος – Georgios S. Constantopoulos (Θ.Ε. 1938)
17. Νικόλαος Δελούκας – Nikolaos Deloukas (Θ.Ε. 1938)
18. Ευθύμιος Παπαγεωργίου – Euthymios Papageorgiou (Χ.Ε. 1938/39)

Ιατρική Σχολή (Medizinische Fakultät)

1. Σέργιος Σερέφης – Sergios Serefis (Χ.Ε. 1922/22)
2. Νικόλας Κερετζόπουλος – Nikolas Kerestetzopoulos-Koursis (Χ.Ε. 1922/23)
3. Βασίλειος Μαλάμος – Basilios Malamos (Χ.Ε. 1925/26)
4. Αθανάσιος Δομένικος – Athanasios Domenikos (Θ.Ε. 1927)
5. Τριαντάφυλλος Δημητρίου – Triantafillos Dimitriou (Χ.Ε. 1929/30)
6. Αθανάσιος Καραγιάννης – Athanasios Karajannis (Χ.Ε. 1931/32)
7. Άγγελος Πιστοφίδης – Angelos Pistofidis (Χ.Ε. 1935/36)
8. Παναγιώτης Γρηγοριάδης – Panagiotis Grigoriadis (Χ.Ε. 1937/38)
9. Κωνσταντίνος Νικολαΐδης – Konstantinos Nikolaides (Χ.Ε. 1937/38)
10. Παναγιώτης Νασούφης – Panagiotis Nassuphis (Θ.Ε. 1937)

Ονομαστικός κατάλογος από το Παράρτημα 2: Εγγεγραμμένοι Έλληνες/Ελληνίδες καθώς και ελληνικά ονόματα που περιέχονται στο πόρταλ εγγεγραμμένων των ετών μέχρι και το 1941· χωρίς διδακτορικό/υφηγεσία

1. Κουρεμέτης Γρηγόριος – Kouremetis, Gregor (Χ.Ε. 1920/21)
2. Αγγαλόπουλος Χρίστος – Agallopulos, Christos (Χ.Ε. 1921/22)
3. Κυριακού Λύσσανδρος – Kyriakos, Lysandros (Χ.Ε. 1921/22)
4. Σπηλιόπουλος Γεώργιος – Spiliopoulos, Georges (Χ.Ε. 1921/22)
5. Δαμασιώτης Στέλιος – Damassiotis, Stelios (στο πόρταλ των εγγεγραμμένων: Ήλιος – Hellios) (Θ.Ε. 1922)
6. Κοννινιώτης Χρίστος – Konniniotes, Christos (SoSe 1922)
7. Μπιτσάκης Ελευθέριος – Bitsakis, Elefteri (Χ.Ε. 1922/23)
8. Σπηλιόπουλος Σπυρίδων – Spiliopulos, Spyridon (Χ.Ε. 1922/23)
9. Βαλαβανιώτης Χρίστος – Valavaniotis, Christos (στο πόρταλ των εγγεγραμμένων: Ναλαβανιώτης – Nalavaniotis) (Θ.Ε. 1923)
10. Νιάρχος Δημήτριος – Niarchos, Demetrius (Χ.Ε. 1923/24)
11. Τζαννίδης Αλέξανδρος – Tzannides, Alexander (Θ.Ε. 1924)
12. Αλεξανδρίδης Κωνσταντίνος – Alexandrides, Konstantin (Θ.Ε. 1925)
13. Παλαιολόγος Γεώργιος – Palaeologos, Georg (Θ.Ε. 1925)
14. Ευαγγελίδης Αλέξανδρος – Evangelides, Alexander (Χ.Ε. 1926/27)
15. Παπαγιάννης Μιχαήλ – Papajanni, Michel (Θ.Ε. 1928)
16. Φλώρος Παύλος – Floros, Paul (Χ.Ε. 1928/29)
17. Παπαζαχαρίν Ιωάννης – Papasacharin, Johann (Θ.Ε. 1929)
18. Φιλιππόπουλος Ντένης (Διονύσιος) – Philippopoulos, Denis (d.i. Dionysios) (Χ.Ε. 1929/30)
19. Κοκκινόπουλος Δημήτριος – Kokkinopoulos, Dimitrios (Θ.Ε. 1929/30)
20. Μαυροειδής Ιωάννης – Mavroidis, Jean (Θ.Ε. 1920)
21. Χριστοδούλου Α. – Christodoulou, A. (Χ.Ε. 1930/31)
22. Βλαχόπουλος Χ. – Vlachopoulos, Ch. (Χ.Ε. 1930/31)
23. Βασιλείου Φίλων – Wassiliou, Philon (Χ.Ε. 1930/31)
24. Πίππας Δημοσθένης – Pippas, Demosthenes (Θ.Ε. 1931)
25. Σκούρα Ελένη – Skura, Helene (Θ.Ε. 1931)
26. Κωστοπαναγιώτης Βασίλειος – Kostopanagiotis, Vasileios (Χ.Ε. 1931/32)
27. Γεδεών Σοφία – Gedeon, Sophie (Θ.Ε. 1932)
28. Χρυσοβέργη Α. – Chryssoverghi, A. (Χ.Ε. 1932/33)
29. Δημητρίου Ειρ. – Dimitriou, Ir. (Χ.Ε. 1932/33)
30. Δάμτσας Αλέξανδρος – Damtsas, Alexander (Χ.Ε. 1933/34)
31. Νάτζου Έλλη – Nantzu, Elly (Θ.Ε. 1934)
32. Χρόνης Ι. – Chronis, Johs. (Χ.Ε. 1934/35)
33. Θωμαΐδης Ξενοφών – Thomaides, Xenophon (1934/35)
34. Γαζής Ανδρέας – Gasis, Andreas (Θ.Ε. 1935)
35. Λαμπαδαρίδης Γρηγόριος – Lambadaridis, Gregorios (Χ.Ε. 1935/36)
36. Βασιλάκης Χρίστος – Vassilakis, Christos (Χ.Ε. 1935/36)
37. Κωνσταντινίδης Δημήτριος – Konstantinides, Demetrius (Θ.Ε. 1936)
38. Μουζενίδης Κυριάκος – Mousenidis, Kyriakos (Θ.Ε. 1936)
39. Διαμαντόπουλος Θεόδωρος – Diamantopoulos, Theodoros (Χ.Ε. 1936/37)
40. Καραπαλής Πασχάλης – Karapalis, Paschalis (Χ.Ε. 1936/37)
41. Περατικός Μιχαήλ – Peraticos, Michael (Χ.Ε. 1936/37)
42. Σουρμελής Αντώνιος – Sourmelis, Antonios (im Matrikelportal: Soyrmelis) (Χ.Ε. 1936/37)
43. Καρίπη Ηρώ – Karipi, Hero (Θ.Ε. 1937)
44. Αναγνωστίδης Νικόλαος – Anagnostidis, Nikolaos (Χ.Ε. 1937/38)
45. Κυριαζής Κωνσταντίνος – Kyriazis, Konstantin (Θ.Ε. 1938)
46. (Πιθανώς) Μποντονρής Κωνσταντίνος – Bondonris, Konstantin (Χ.Ε. 1938/39)
47. Γιαννόπουλος Κωνσταντίνος – Jannopoulos, Konstantin (Χ.Ε. 1938/39)
48. Παπαγεράκης Ιωάννης – Papagerakis, Johannis (Χ.Ε. 1938/39)
49. (Πιθανώς) Μπελέζος Νίκων – Belesos, Nikon (Θ.Ε. 1939)
50. Κωνσταντοπούλου Σταυρούλα – Konstantopoulou, Stavroula (Θ.Ε. 1939)
51. Λασκάρ Κώστας – Laskar, Kostas (Θ.Ε. 1939)
52. Παπαδόπουλος Μιλτιάδης – Papadopoulos, Miltiades (Θ.Ε. 1939)
53. Πετρόπουλος Γεώργιος – Petropulos, Georg (Θ.Ε. 1939)

Μετάφραση από τα Γερμανικά: Αντώνης Οικονόμου

Die Entwicklung der griechisch-deutschen Kulturbeziehungen in der Junta-Zeit war von einer Vielzahl von Faktoren beeinflusst. Neben verschiedenen Einzelereignissen belastete diese Beziehungen insbesondere das Streben der Junta, die griechischen Migranten unter ihre Kontrolle zu bringen. In den jeweiligen Einzelbereichen nahm die Entwicklung der Beziehungen einen unterschiedlichen Verlauf. Als Grundpfeiler der westdeutschen Kulturpolitik entwickelte das Goethe-Institut Aktivitäten, die nicht allein auf Stärkung der deutschen kulturellen Präsenz, sondern auch auf die Verbreitung demokratischen Denkens in Griechenland abzielte, während die griechisch-deutschen Kulturbeziehungen auf archäologischem Feld von der ungestörten und harmonischen Zusammenarbeit zwischen dem Griechischen Archäologischen Dienst und dem Deutschen Archäologischen Institut, zuweilen allerdings auch vom repressiven Vorgehen gegen demokratisch gesinnte griechische Archäologen gekennzeichnet waren (Außerdienststellungen, Ausschlüsse und Versetzungen), wobei sich diese zwei Charakteristika auf die konservative politische Einstellung beider Dienststellen zurückzuführen sind. Die griechischsprachigen Radioprogramme aus München und Köln vertraten als Informationsmedium für einheimische wie ausgewanderte Griechen gegenüber den Obristen eine negative Haltung. Das Regime versuchte, mit Demarchen und Aktivität hinter den Kulissen beide Sendungen inhaltlich zu unterdrücken bzw. zu „korrigieren“, doch hielt sich der Erfolg dieser Bemühungen in Grenzen. Die Entwicklung der Zeitschrift der Griechisch-Deutschen Gesellschaften Hellenika spiegelt das Verhältnis dieser Gesellschaften zur Junta wider: Das Periodikum übte bis 1972 heftige Kritik, dann wurde beschlossen, seinen Inhalt konservativ zu strukturieren. Die Politik des Regimes gegenüber den griechischen Schulen in der Bundesrepublik strebte absolute ideologische Kontrolle über die Bildung der Migranten an, während die sogenannten „Informationsreisen“ nach Griechenland von westdeutschen Parlamentariern und Journalisten aus dem konservativen Lager, deren Kosten komplett von der Junta getragen wurden, der Imagepflege des Regimes dienen sollten. Ganz anders verliefen echte Informationsreisen sozialdemokratischer Abgeordneter, die das Athener Regime harter Kritik unterzogen.

Übersetzung aus dem Griechischen: Joachim Winkler

Η εισήγηση διερευνά τα ελληνογερμανικά αρχιτεκτονικά δίκτυα κατά τον Μεσοπόλεμο, εξετάζοντας περιπτώσεις γερμανόφωνων αρχιτεκτόνων που επισκέφτηκαν την Ελλάδα, καθώς και ελλήνων αρχιτεκτόνων που σπούδασαν ή και εργάστηκαν στον γερμανόφωνο χώρο, ενισχύοντας τις ελληνογερμανικές σχέσεις και ανταλλαγές. Η κινητικότητα γερμανών αρχιτεκτόνων στην Ελλάδα στις αρχές του 20ού αιώνα συνδέεται άμεσα τόσο με την ανάπτυξη των τεχνικών έργων όσο και με την αρχαιολογία. Ο τρόπος που στήνονται τα ελληνογερμανικά δίκτυα των αρχιτεκτόνων παρουσιάζει ενδιαφέρον. Στην Ελλάδα του Μεσοπολέμου η μοντέρνα αρχιτεκτονική άρχισε να προωθείται και επίσημα μέσα από πολιτικές κοινωνικής πρόνοιας, όπως τα προγράμματα για την ανοικοδόμηση σχολείων, νοσοκομείων και λαϊκής στέγασης. Με τον τρόπο αυτό, η επίσημη αρχιτεκτονική εκσυγχρονίστηκε, απομακρυνόμενη από τα νεοκλασικά και εκλεκτικιστικά πρότυπα και στιλ που τη χαρακτήριζαν πρωτύτερα. Στο πλαίσιο της μοντέρνας αυτής στροφής, εξετάζονται περιπτώσεις ελλήνων αρχιτεκτόνων με σπουδές στη Γερμανία, όπως ο Ιωάννης Δεσποτόπουλος, ο Αλέξανδρος Δραγούμης, ο Γεώργιος Διαμαντόπουλος, και οι σχέσεις που ανέπτυξαν. Αντίστοιχα, διερευνώνται περιπτώσεις των γερμανόφωνων αρχιτεκτόνων που έχτισαν στην Ελλάδα, όπως ο περισσότερο γνωστός ως αρχαιολόγος Wilhelm Dörpfeld, και άλλοι λιγότερο γνωστοί όπως οι Fred Forbat, Heinz Johannes, Gustav Eglau, Carl Bensel κ.ά. Επίσης, παρουσιάζονται γερμανόφωνοι αρχιτέκτονες που επισκέφτηκαν την Ελλάδα –είτε για εργασία, είτε για τουρισμό, είτε απλά ως ενδιάμεση στάση–, καθώς και σε τέτοιες περιπτώσεις τα δίκτυα έπαιξαν κρίσιμο ρόλο. Ειδικότερα, ο Erich Mendelsohn επισκέφτηκε την Ελλάδα το 1931 σε συνεννόηση με το DAI, προκειμένου να γράψει κάποια άρθρα για την «Berliner Tageblatt», έπειτα από τη διεθνή κατακραυγή για την ανέγερση του Δικαστικού Μεγάρου δίπλα στην Ακρόπολη, ενώ έδωσε και τρεις διαλέξεις. Τέλος, καταλυτικής σημασίας υπήρξε και το 4ο Διεθνές Συνέδριο Μοντέρνας Αρχιτεκτονικής (CIAM), που πραγματοποιήθηκε το καλοκαίρι του 1933 εν πλω από τη Μασσαλία στην Αθήνα. Στα μέσα της δεκαετίας του ’30, νέοι αρχιτέκτονες με γερμανικές διασυνδέσεις όπως ο Κωνσταντίνος Δοξιάδης εισέρχονται στο σκηνικό, ενώ γερμανοί αρχιτέκτονες όπως ο Martin Wagner (πρώην πολεοδομικός διευθυντής του Βερολίνου) ή ο Werner March (δημιουργός του Ολυμπιακού Σταδίου του Βερολίνου) καλούνται να δώσουν διαλέξεις στην Ελλάδα. Η οικονομική κρίση και η συντηρητική στροφή που παρατηρείται σε όλη την Ευρώπη την αυγή της δεκαετίας του ’30, καθώς και η άνοδος των Ναζί στην εξουσία, δεν αφήνουν ανεπηρέαστη την Ελλάδα.

In keiner Phase der jüngeren und jüngsten Geschichte Griechenlands hat die Einführung staatlicher Institutionen zu einer vergleichbaren gesellschaftlichen und kulturellen Transformation beigetragen wie in den drei Jahrzehnten unter der Herrschaft von König Otto.

Das Dossier umfasst verschiedene Felder der deutsch-griechischen Verflechtungen, die bislang für gewöhnlich unter dem einheitlichen Begriff des deutschen Philhellenismus (bzw. des Mishellenismus) subsummiert wurden. Den ersten Angelpunkt der Konferenz bildet die Neubewertung der Rezeptionen von 1821 in den deutschsprachigen Ländern und die Mobilisierung, die sie in Verbindung mit den politischen Bewegungen nördlich der Alpen hervorriefen. In diesen Bewegungen waren freilich von vornherein eine politische und eine kulturelle Komponente miteinander verflochten, die politische Bewegung des Philhellenismus und die aus der einschlägigen Literatur bekannte „Tyrannei Griechenlands über Deutschland“. Selbstverständlich darf die Rolle der griechischen Gemeinden des deutschsprachigen Raumes in diesem Zusammenhang nicht vergessen werden. Den zweiten Angelpunkt bildet die Untersuchung der Transformationen, die diese politisch-kulturelle Verflechtung in den 200 Jahren nach dem Ausbruch der Griechischen Revolution erfuhr.

Die Sehnsucht der gebildeten Deutschen nach dem, was sie als die Wiege ihrer persönlichen und gesellschaftlichen Identität ansahen, blieb auch in diesen Jahren unvermindert, während sich die Griechen, die auf dem Wege der Bildung zu gesellschaftlicher Reputation gelangen wollten, hauptsächlich (wenn auch nicht ausschließlich) durch die Augen der Deutschen sahen.