Η μνήμη της βασιλείας του Όθωνα στη Βαυαρία

Πώς καλλιεργείται σήμερα η ανάμνηση της περιόδου του Όθωνα; Ποια μνημεία υπάρχουν;
Πώς αντιμετωπίζεται ο Όθωνας στις εικαστικές τέχνες, στη λαογραφία, στη μουσική και στη διαφήμιση; Πώς κρίνεται ο Όθωνας στα ΜΜΕ; Πώς διαφυλάσσει τη μνήμη του Όθωνα το Μουσείο του Βασιλέα της Ελλάδας Όθωνα;

Περιεχόμενα

• 1 Εισαγωγή
• 2 Μνημεία που θυμίζουν τον Βασιλιά Όθωνα της Ελλάδα
• 3 Η μνήμη του Όθωνα στις εικαστικές τέχνες
• 4 Η μνήμη του Όθωνα στη λαϊκή τέχνη
• 5 Δημοτική Μουσική
• 6 Ο βασιλιάς Όθωνας στη διαφήμιση
• 7 Η μνήμη του Όθωνα στα ΜΜΕ
• 8 Το Μουσείο του Βασιλιά Όθωνα της Ελλάδας στην Κοινότητα του Όττομπρουν
• 9 Περίληψη
• 10 Βιβλιογραφία

Εισαγωγή

Ο βασιλιάς Όθωνας της Ελλάδας υπήρξε, όσον αφορά την εσωτερική πολιτική, εξαιρετικά επιτυχής. Εκεί όπου δεν υπήρχαν κανενός είδους κρατικές δομές, τέθηκαν από το 1833 και μετά τα θεμέλια της διοίκησης και των συστημάτων δικαίου, υγείας και οικονομικής διαχείρισης. Ιδρύθηκαν σχολεία και το Πανεπιστήμιο Αθηνών. Ο Όθωνας δημιούργησε έτσι τη βάση του σημερινού ελληνικού κράτους. Στα θέματα εξωτερικής πολιτικής, αντίθετα, δεν είχε καμία επιτυχία. Το βασίλειό του περιέκλειε το ένα τρίτο περίπου της έκτασης που καταλαμβάνει το σημερινό ελληνικό κράτος. Ο Όθωνας απέτυχε να εκπληρώσει το όνειρο της «Μεγάλης Ιδέας», να συνενώσει στο δικό του βασίλειο όλους τους Έλληνες που ζούσαν υπό οθωμανική κυριαρχία. Και καθώς σε όλα αυτά προστέθηκε και το αδιευκρίνιστο ζήτημα της διαδοχής του στον θρόνο, ο Όθωνας αναγκάστηκε να εγκαταλείψει την Ελλάδα το 1862.

Μνημεία που θυμίζουν τον Βασιλιά Όθωνα της Ελλάδα

Το πρώτο μνημείο που υπενθυμίζει την ίδρυση της σύγχρονης Ελλάδας και τον βασιλιά Όθωνα είναι η Στήλη του Όθωνα στο Όττομπρουν (Ottobrunn), κτισμένη τον Φεβρουάριο του 1834. Παραπέμπει στην αναχώρηση του νεοεκλεγμένου βασιλιά Όθωνα την 6η Δεκεμβρίου του 1832 για την Ελλάδα και τον αποχαιρετισμό του από τον πατέρα του, βασιλιά Λουδοβίκο τον Α’, που τον συνόδευσε μέχρι εκείνο ακριβώς το σημείο (Εικ. 1)

Το μνημείο χωρίζεται στα εξής μέρη:

• Ένα βάθρο σε κυβική μορφή με έναν λέοντα που αναπαύεται μπροστά
• Τη βάση της στήλης, πλούσια σε ανάγλυφα
• Τη στήλη δωρικού ρυθμού και
• Την προτομή του Όθωνα: Ο νεαρός βασιλιάς παρουσιάζεται με εξιδανικευμένο τρόπο. Φορά έναν μανδύα που παραπέμπει στην Αρχαιότητα.

Και στις τέσσερις πλευρές της κυβικής εξέδρας υπάρχουν επιγραφές:

Στην πλευρά προς τον δρόμο υπάρχει η επιγραφή:

ΣΤΗ ΜΝΗΜΗ ΤΗΣ ΩΡΑΣ ΤΟΥ ΑΠΟΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΥ

ΤΟΥ ΒΑΣΙΛΙΑ ΟΘΩΝΑ ΤΟΥ Α’ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ

ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΥΤΟΥ ΕΞΟΧΟΤΗΤΑ ΤΟΝ ΠΑΤΕΡΑ ΤΟΥ

ΛΟΥΔΟΒΙΚΟ ΤΟΝ Α’, ΒΑΣΙΛΙΑ ΤΗΣ ΒΑΥΑΡΙΑΣ

ΤΗΝ 6^Η ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ ΤΟΥ ΕΤΟΥΣ MDCCCXXXII (1832)

Στην πίσω πλευρά της στήλης:

ΣΥΝΟΔΕΥΟΜΕΝΟΣ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΕΝΘΡΟΝΙΣΗ ΤΟΥ

ΑΠΟ ΤΑ ΜΕΛΗ ΤΗΣ ΑΝΤΙΒΑΣΙΛΕΙΑΣ

ΚΟΜΗΤΑ ΦΟΝ ΑΡΜΑΝΣΠΕΡΓΚ, Φ.ΜΑΟΥΡΕΡ, Φ.ΧΑΙΝΤΕΚ, Φ.ΑΜΠΕΛ

ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΕΛΛΗΝΕΣ ΑΠΕΣΤΑΛΜΕΝΟΥΣ

ΑΝΔΡΕΑ ΜΙΑΟΥΛΗ, ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟ ΜΠΟΤΣΑΡΗ, Δ.Κ. ΠΛΑΠΟΥΤΑ.

Στη βόρεια πλευρά, που κοιτά προς το Μόναχο, το ποίημα:

ΈΦΤΑΣΕ Η ΩΡΑ ΤΟΥ ΑΠΟΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΥ

ΑΠ’ ΤΟΝ ΠΑΤΕΡΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΑΚΡΙΒΗ ΠΑΤΡΙΔΑ

ΈΦΤΑΣΕ Η ΩΡΑ ΤΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ ΤΗΣ ΓΕΡΜΑΝΙΚΗΣ ΨΥΧΗΣ ΣΤΟΝ ΒΩΜΟ

ΓΙΑ ΤΗ ΜΕΓΑΛΗ ΘΥΣΙΑ ΜΕΣΑ ΣΤΟ ΦΛΕΓΟΜΕΝΟ ΠΡΩΙΝΟ

ΜΕ ΤΟΝ ΘΕΟ, ΤΩΡΑ, ΜΑΖΙ ΓΙΑ ΤΟ ΘΑΡΡΑΛΕΟ ΞΕΚΙΝΗΜΑ ΠΡΟΣ ΤΙΣ ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΑΚΤΕΣ

ΖΗΤΩ Η ΕΛΛΑΣ, ΖΗΤΩ ΣΥ Ο ΕΚΛΕΚΤΟΣ ΒΑΣΙΛΙΑΣ!

ΑΚΟΜΗ ΚΙ ΑΝ ΒΡΙΣΚΕΣΑΙ ΜΑΚΡΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΑΤΡΙΔΑ

ΣΕ ΣΚΕΦΤΟΜΑΣΤΕ ΜΕ ΑΓΑΠΗ ΚΑΙ ΠΙΣΤΗ.

Στην πλευρά που κοιτά προς την Ελλάδα ένα αντίστοιχο ποίημα:

ΕΛΕΥΘΕΡΩΘΗΚΕ Ο ΣΚΛΑΒΟΣ ΑΠ’ ΤΗΝ ΚΑΤΑΡΑ,

Ο ΚΑΤΑΔΙΚΑΣΜΕΝΟΣ ΣΤΗΝ ΤΥΡΑΝΝΙΑ ΤΟΥ ΤΟΥΡΚΙΚΟΥ ΖΥΓΟΥ.

ΈΝΑΣ ΚΟΣΜΟΣ ΟΛΟΚΛΗΡΟΣ ΞΥΠΝΗΣΕ ΑΠ’ ΤΟΝ ΥΠΝΟ ΤΟΥ,

Η ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗ ΣΗΚΩΝΕΙ ΨΗΛΑ ΤΟΝ ΦΟΙΝΙΚΑ ΤΗΣ ΝΙΚΗΣ.

ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΜΥΡΙΑΔΕΣ ΑΝΘΡΩΠΟΙ

ΑΠΟΘΕΩΝΟΥΝ Μ’ ΑΓΑΛΛΙΑΣΗ ΤΟΝ ΑΙΩΝΑ ΤΟΥ ΌΘΩΝΑ.

ΖΟΥΝ ΠΛΕΟΝ ΜΕΣΑ ΣΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΩΝ ΕΘΝΩΝ,

ΕΥΤΥΧΙΣΜΕΝΟΙ ΜΕ ΟΜΟΝΟΙΑ, ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΚΙ ΗΣΥΧΙΑ.

Σύμφωνα με την παράδοση, τα δύο ποιήματα γράφτηκαν από τον βασιλιά Λουδοβίκο. Έχουν από τη μια ως θέμα τους τον αποχαιρετισμό του νεαρού βασιλιά, προπάντων όμως τις ελπίδες που σχετίζονταν με τη δημιουργία του νέου κράτους. Με τις λέξεις ΟΜΟΝΟΙΑ, ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΚΑΙ ΗΣΥΧΙΑ εκφράζεται με τρόπο εντυπωσιακά παρόμοιο ως προς το νόημα η ευχή, την οποία διατυπώνει στην αρχή του ο γερμανικός εθνικός ύμνος με τις λέξεις ΕΝΟΤΗΤΑ και ΔΙΚΑΙΟ και ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ.

Ένα επιπλέον μνημείο που αναφέρεται στη μετάβαση του Όθωνα στην Ελλάδα είναι το Μνημείο της Θηρεσίας στη Λουτρόπολη του Άιμπλιγκ (Theresienmonument in Bad Aibling):

Εις ανάμνηση του αποχωρισμού της αυτής μεγαλειότητος βασίλισσας Θηρεσίας από τον πολυαγαπημένο της γιο βασιλιά Όθωνα τον Α’ της Ελλάδος» (Εικ. 2). Αναγέρθηκε στο σημείο όπου ο Όθωνας είχε αποχαιρετήσει τη μητέρα του, βασίλισσα Θηρεσία, το απόγευμα της 6ης Δεκεμβρίου του 1832.

Το μνημείο της Θηρεσίας έχει τη μορφή λεπτού γοτθικού πυργίσκου, εκείνης της κατασκευής στο άκρο των αντηρίδων που βρίσκονται στις πλάγιες πλευρές των γοτθικών καθεδρικών ναών. Στις τέσσερις γωνίες του φέρει τέσσερις μικρότερους πυργίσκους, διακοσμημένους με κάβουρες και στεφανωμένους με άνθη. Στη βάση του μνημείου υπάρχουν συνολικά οκτώ χυτά εμβλήματα από διάφορους βαυαρικούς οίκους. Σε μια κόγχη στην μπροστινή μεριά βρίσκεται ένα χάλκινο άγαλμα της Παναγίας: μια υπόμνηση της σχέσης της Θεομήτορος, που πρόκειται να χάσει το γιό της, με τη βασίλισσα που πρέπει να αποχωρισθεί τον δικό της. Το σχέδιο του μνημείου είναι του Φρίντριχ φον Τσίμπλαντ (Friedrich von Ziebland). Πριν συνεχίσει το ταξίδι του, ο νεαρός βασιλιάς Όθωνας αναπαύτηκε τη νύχτα της 6ης Δεκεμβρίου του 1832, έχοντας μόλις περάσει τα σύνορα μεταξύ Βαυαρίας και Τιρόλου. Αυτό τον συγκίνησε τόσο, ώστε το επόμενο πρωί επέστρεψε βιαστικά από το Kufstein και πάλι στο βαυαρικό έδαφος, αποχαιρετώντας για μιαν ακόμη φορά την πατρίδα του. Σε ανάμνηση του γεγονότος αναγέρθηκε το Παρεκκλήσι του Όθωνα στο Κιφερσφέλντεν (Ottokapelle in Kiefersfelden) (Εικ. 3). Το μονόκλιτο παρεκκλήσι, που έχει τρεις χώρους και καταλήγει σε μιαν αψίδα 3/8, κατασκευάστηκε σύμφωνα με τα σχέδια του Bασιλικού Eπιθεωρητή Kτιρίων Γιόζεφ Ντάνιελ Όλμυλλερ (Josef Daniel Ohlmüller).

Τα τρία αυτά μνημεία είναι αφιερωμένα στο αποχαιρετιστήριο ταξίδι του Όθωνα από τη Βαυαρία στην Ελλάδα. Διακρίνονται από μια ενιαία προγραμματική ιδέα, στη διαμόρφωση της οποίας συνέβαλε ο βασιλιάς Λουδοβίκος ο Α’ της Βαυαρίας:

Η στήλη του Όθωνα στο Όττομπρουν, με τον διάκοσμο από λαξευμένο λίθο, είναι μια υπόμνηση της κλασικής αρχαιότητας, όπως την ερμηνεύει ο Φιλελληνισμός.

Το μνημείο της Θηρεσίας αντίθετα, γοτθικού στυλ, αναφέρεται στην χριστιανική τέχνη της περιόδου του γερμανικού μεσαίωνα.

Το παρεκκλήσι του Όθωνα στο Κιφερσφέλντεν ακολουθεί τον εξής συμβολισμό:

Ο αποχαιρετισμός στην πατρίδα είναι ταυτόχρονα ο αποχωρισμός από τις χριστιανικές της παραδόσεις (…). Τα τρία μνημεία συνιστούν κατά κάποιον τρόπο τον προάγγελο του φιλόδοξου ελληνικού προγράμματος, το οποίο ο βασιλιάς Λουδοβίκος είχε επιλέξει ως μια από τις προτεραιότητες της επιδοτούμενης τέχνης στη Βαυαρία. Η ελληνική θεματολογία σχετικά με τον Όθωνα έφτασε τελικά στην κορύφωσή της με την ανέγερση των Προπυλαίων στην Βασιλική Πλατεία (Königsplatz) του Μονάχου, όπου στο πρόγραμμα των γλυπτών της βρήκε την έκφρασή της η κλασική ελληνική παραλλαγή της οθωνικής εικονογραφίας (Röttgen, 1980, 41).

Το 1836 ο Όθωνας, κατά την παραμονή του στη Βαυαρία, επισκέφτηκε μαζί με τη μέλλουσα σύζυγό του Αμαλία και τη μητέρα του Θηρεσία την πόλη Χοφ (Hof), της οποίας οι κήποι ονομάζονται έκτοτε Theresienstein. Καθ’ οδόν επισκέφτηκαν τον βραχώδη λαβύρινθο Λουίζενμποργκ στο Βουνζίντελ (Luisenburg bei Wunsiedel). Με την επιγραφή Therese Otto Amalie anno 17. August 1836 [Η Θηρεσία στον Όττο και στην Αμαλία, anno 17 Αυγούστου 1836], που είναι χαραγμένη πάνω σ’ έναν ακανόνιστο βράχο, προσδιορίζεται η ημερομηνία της επίσκεψής τους. Το μικρό αυτό μνημείο τεκμηριώνει την πρώτη συνάντηση του Όθωνα με την μετέπειτα σύζυγό του Αμαλία, πριγκίπισσα του Όλντενμπουργκ (Oldenburg), την οποία παντρεύτηκε στο Όλντενμπουργκ στις 22 Νοεμβρίου του 1836 (Εικ. 4)

Ένα αξιοπρόσεκτο μνημείο για τον βασιλιά Όθωνα βρίσκεται στο Κάρλσμπαντ (Karlsbad) της Τσεχίας, το Ύψωμα του Βασιλιά Όθωνα (König-Otto-Höhe). Ο Όθωνας επισκέφτηκε συνολικά πέντε φορές το Κάρλσμπαντ: το 1836, το 1852, το 1856, το 1864 και το 1865.

Ο τόπος αυτός υπήρξε ένας αγαπημένος προορισμός των βασιλικών περιπάτων. Με τη σύμφωνη γνώμη του βασιλιά, το σημείο προσανατολισμού στα 602 μέτρα πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας, δίπλα στην κορυφή των Τριών Σταυρών (Drei Kreuze), μετονομάστηκε στις 8 Σεπτεμβρίου του 1852 σε Ύψωμα του Όθωνα (Ottos Anhöhe). Στην κορυφή του λόφου τοποθετήθηκε μια στήλη με αύλακες που καταλήγει σ’ έναν άβακα και μια σφαίρα. Πάνω στη σφαίρα βρισκόταν ένα επιχρυσωμένο εξάκτινο αστέρι. Η στήλη βρισκόταν πάνω σε ορθογώνια βαθμιδωτή βάση, είχε ύψος 5 μέτρα και έφερε την επιγραφή: Όθων ο Α’, Βασιλέας της Ελλάδος (Otto I. König von Griechenland ). Ο δημιουργός του μνημείου δεν είναι γνωστός. Η τελετή των εγκαινίων του υψώματος έγινε με επισημότητα κατά τη διάρκεια της τρίτης επίσκεψης και παρουσίας του ίδιου του βασιλιά Όθωνα, στις 9 Αυγούστου του 1856.» (Τα παραπάνω σύμφωνα με το κείμενο σε τρεις γλώσσες –τσέχικα, γερμανικά, αγγλικά– πάνω στην ενημερωτική πινακίδα που βρίσκεται μπροστά στο μνημείο.) (Εικ. 5). Το μνημείο καταστράφηκε από βανδαλισμό περί το 1959. «Οι κάτοικοι του Κούρβαλντ (Kurwald) με την υποστήριξη του δήμου και της περιφέρειας του Κάρλσμπαντ (Karlsbad) το αποκατέστησαν το 2008.» (Επίσης από την ως άνω ενημερωτική πινακίδα του μνημείου).

Με την παραμονή του Όθωνα στο Κάρλσμπαντ συνδέονται δυο ακόμη μνημεία: Το 1836, μετά από αίτημα του Κρατικού Διοικητή Ορυκτού Πλούτου της Βαυαρίας Αντρέας Έντλερ και ιππότης φον Ντίπελ (Andreas Edler und Ritter von Dippel), ο οποίος τον είχε επισκεφτεί στο Κάρλσμπαντ, ο Όθωνας έδωσε στα θειούχα λουτρά του Βίζαου (Wiesau) την άδεια να χρησιμοποιούν στην επωνυμία τους το όνομά του (Λουτρά του Όθωνα). Το μεταλλικό νερό «Βασιλιάς Όθωνας» παράγεται ακόμη μέχρι σήμερα και διαφημίζεται με το όνομά του. Τα λουτρά του Γκισύμπελ (Gieshübel) κοντά στο Κάρλσμπαντ, σήμερα Κυζέλκα (Kyselka), που βρίσκονται στους πρόποδες της οροσειράς Έρτσγκεμπίργκε (Όρη Όρε, Erzgebirge), ονομάζονται από το 1853 Λουτρά του Όθωνα.

Το τελευταίο μεγάλο μνημείο στη Βαυαρία που είναι αφιερωμένο στον ελληνικό Αγώνα για την Ελευθερία και τον βασιλιά Όθωνα είναι τα Προπύλαια στην Βασιλική Πλατεία (Königsplatz) του Μονάχου. Σχεδιάστηκαν από τον Λέο φον Κλέντσε (Leo von Klenze) και θυμίζουν τα Προπύλαια της αρχαίας Αθήνας. Στο τριγωνικό τους αέτωμα φέρουν μια ζωοφόρο, στη μέση της οποίας βρίσκεται μια μεγάλη ολόσωμη προτομή του βασιλιά Όθωνα της Ελλάδας, σχεδιασμένη από τον Λούντβιχ φον Σβαντάλερ (Ludwig von Schwanthaler) (Εικ. 6). Το μνημείο ολοκληρώθηκε το 1862, την περίοδο που ο βασιλιάς Όθωνας και η βασίλισσα Αμαλία εγκατέλειπαν μετά από μια αναίμακτη εξέγερση την Ελλάδα. Μετά την επιστροφή τους από την Ελλάδα, ο αδελφός του Όθωνα, ο βασιλιάς Μαξιμιλιανός ο Β’ της Βαυαρίας, υπέδειξε στο βασιλικό ζεύγος να μεταφέρει την βασιλική του κατοικία στο Μπάμπεργκ. Ο Όθωνας και η Αμαλία εγκαταστάθηκαν επισήμως στα Νέα Ανάκτορα του Μπάμπεργκ (Εικ. 7) στις 7 Ιουλίου του 1863. Οι αίθουσες στις οποίες κατοίκησε το βασιλικό ζεύγος είχαν μουσειακό διάκοσμο, δίνοντας τη ζωντανή εντύπωση των «ελληνικών ανακτόρων». Στην είσοδο του κήπου με τις τριανταφυλλιές τοποθετήθηκαν πριν από λίγα χρόνια δύο χάλκινες στήλες με τα πορτραίτα του Όθωνα και της Αμαλίας. Στην εκκλησία Theatinerkirche στο Μόναχο βρίσκεται η σαρκοφάγος του βασιλιά Όθωνα της Ελλάδος. Η σαρκοφάγος φέρει στην ελληνική γλώσσα την επιγραφή:

Όθων Α’

Βασιλεύς της Ελλάδος

Πρίγκιψ της Βαυαρίας

Γεν. 1^η Ιουνίου 1815, Απέβ. 26^η Ιουλίου 1867

Στην μπροστινή στενή πλευρά της βρίσκεται το ελληνικό οικόσημο της Αυτού Μεγαλειότητος, που περιβάλλεται από πορφυρό μανδύα με φόδρα από γούνα ερμίνας, φέρει το βασιλικό στέμμα το οποίο κρατούν δυο στεφανωμένοι λέοντες, που κοιτούν προς τα μέσα. Η σαρκοφάγος αυτή είναι το σημαντικότερο μνημείο του Όθωνα, ένας τόπος τιμής. Έλληνες πολιτικοί έχουν επανειλημμένα καταθέσει εδώ στεφάνι, εκφράζοντας την αναγνώριση και το σεβασμό τους προς τον Όθωνα, όπως ο πρώην πρωθυπουργός Στρατηγός Αλέξανδρος Παπάγος (1883–1955). Καθώς κατέθετε στο στεφάνι στα φέρετρα του Όθωνα και της Αμαλίας στην κρύπτη της εκκλησίας Theatinrkirche, είπε:

Ο Βασιλέας Όθωνας, γιος του γνωστού για τον φιλελληνισμό του βασιλέα της Βαυαρίας Λουδοβίκου του Α’, υπήρξε η μεγάλη προσωπικότητα, η οποία κατά τον προηγούμενο αιώνα, εν μέσω διεθνών εντάσεων και συγχύσεων, κατάφερε να συνενώσει τους δύο λαούς μας. Δημιούργησε τις βάσεις του ελληνικού κράτους, πάνω στις οποίες στηρίζεται η σημερινή Ελλάς. (…) Ο βασιλέας Όθωνας οραματίστηκε μια μεγάλη Ελλάδα. Πόσο ευτυχής θα ήταν, αν μάθαινε ότι οι Βαυαροί και οι Έλληνες θα έχουν μια μέρα μια κοινή πατρίδα, την Ευρώπη (Seidl, 1981, 314).

Σε μια ελληνο-βαυαρική τελετή αφιερωμένη στην150η επέτειο από τον θάνατο του Όθωνα στις 26 Ιουλίου του 2017, ο Πρωτοπρεσβύτερος Απόστολος Μαλαμούσης, ο δούκας Φραγκίσκος της Βαυαρίας και ο δήμαρχος του Όττομπρουν Τόμας Λόντερερ (Thomas Loderer) κατέθεσαν στεφάνι στη σαρκοφάγο του Όθωνα (Εικ. 8).

Επιπλέον μνημεία στη Βαυαρία που παραπέμπουν στην περίοδο του Όθωνα στην Ελλάδα, είναι τα εξής:

1. Η αναμνηστική πινακίδα που τοποθετήθηκε στον γενέθλιο τόπο του Όθωνα, το ανάκτορο Μιραμπέλ του Ζάλτσμπουργκ (Schloss Mirabell in Salzburg), κατόπιν πρωτοβουλίας του Μουσείου του βασιλέα Όθωνα της Ελλάδας, υπενθυμίζοντας την ημερομηνία γέννησής του (1η Ιουλίου 1815). Εκείνη την εποχή, το Ζάλτσμπουργκ ανήκε στη Βαυαρία.
2. Δυο τάφοι στο παλαιό Νότιο Νεκροταφείο του Μονάχου, σχεδιασμένοι από τον Λέον φον Κλέντσε (Leon von Klentze). Είναι αφιερωμένοι σε δυο Έλληνες που ακολούθησαν τον Δεκέμβριο του 1832 την ελληνική αποστολή και στο όνομα της Ελληνικής Εθνοσυνέλευσης έστεψαν τον Όθωνα βασιλιά της Ελλάδας. Πέθαναν αμφότεροι από την επιδημία χολέρας στο Μόναχο.
3. Το Μνημείο στο Πάσαου (Passau), που έχει τη μορφή γοτθικού πυργίσκου με οξεία κορυφή αναφερόμενο με ελληνικές επιγραφές στη μνήμη του Ίγκνατς φον Ρούντχαρντ (Ignaz von Rudhard, 1790–1837), ο οποίος ως διάδοχος του κόμη Άρμανσμπεργκ διετέλεσε υπό τον Όθωνα πρωθυπουργός της Ελλάδας.

Η μνήμη του βασιλιά Όθωνα και η αναγνώριση που απολαμβάνει σήμερα στην Ελλάδα, τεκμηριώνεται από το υπερμέγεθες χάλκινο ολόσωμο άγαλμά του στο Ναύπλιο. Είναι έργο του αθηναίου γλύπτη Νικολάου Δογκούλη και τα αποκαλυπτήριά του πραγματοποιήθηκαν σε πανηγυρική εκδήλωση με τη συμμετοχή της δημάρχου του Όττομπρουν, Ζαμπίνε Κούντερα (Prof. Dr. Sabine Kudera) και του δημάρχου του Ναυπλίου Γεωργίου Τσούρνου.

Η μνήμη του Όθωνα στις εικαστικές τέχνες

Όταν ο Όθωνας ανακηρύχθηκε βασιλιάς της Ελλάδας μετά τη Διάσκεψη του Λονδίνου της 7ης Μαΐου του 1832 και την επακόλουθη σύμφωνη γνώμη της Εθνοσυνέλευσης, ο πατέρας του, βασιλιάς Λουδοβίκος της Βαυαρίας, ανέθεσε στον αυλικό ζωγράφο Γιόζεφ Στίλερ (Joseph Stieler) να φιλοτεχνήσει ένα πορτραίτο του νεαρού βασιλιά. Ο πίνακας αυτός βρίσκεται σήμερα στο Ανάκτορο του Νύμφενμπουργκ (Nymphenburg). Μάλλον κατόπιν επιθυμίας του ίδιου του Όθωνα, το 1833 έγινε παραγγελία και για ένα δεύτερο αντίτυπο του πίνακα, το οποίο φιλοτεχνήθηκε στο εργαστήριο του Στίλερ από τον ανιψιό του, Φρίντριχ Ντυρκ (Friedrich Dürck). Το εν λόγω πορτραίτο αποτελεί σήμερα ένα από τα κεντρικά εκθέματα του μουσείου του Όττομπρουν (Εικ. 9). Εντυπωσιακά μνημεία του Όθωνα βρίσκονται και εκτός Βαυαρίας, π.χ. στην πατρίδα της συζύγου του, πριγκίπισσας Αμαλίας του Όλντενμπουργκ: στο Όλντενμπουργκ, στο ανάκτορο Όιτιν (Eutin) και στην Ραστέντε (Rastede). Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, ο Όθωνας τιμάται στον υπερμεγέθη πίνακα του Φρίντριχ Ντυρκ του 1856, ο οποίος φιλοτεχνήθηκε κατά παραγγελία του βασιλιά Όσκαρ του Α’ της Σουηδίας και εκτίθεται στην Γκαλερί Ευρωπαίων Βασιλέων στο ανάκτορο Ντρότινγκχολμ (Drottningholm) στην «Αίθουσα των Συγχρόνων» («Salle des Contemporains») στη Στοκχόλμη (Εικ. 10). Ο Ντυρκ ολοκλήρωσε την προσωπογραφία εν απουσία του βασιλιά, βασιζόμενος σε φωτογραφίες, σε μια προτομή του ιδίου έτους που είχε φιλοτεχνήσει ο Γιόχαν Χάλμπιχ (1814–1882), καθώς και στην εθνική ενδυμασία του Βασιλιά που τέθηκε στη διαθεσή του. Έχει μέγεθος 253 x 140 εκατοστά και χαρακτηρίζεται ως: FDürck 1856.

Ο πατέρας του Όθωνα, βασιλιάς Λουδοβίκος ο Α’ της Βαυαρίας, έδινε μεγάλη σημασία στην αναπαράσταση σε ζωγραφικούς πίνακες των γεγονότων που οδήγησαν στη δημιουργία της νέας Ελλάδας. Ανέθεσε λοιπόν στον ζωγράφο Πέτερ φον Χες (Peter von Hess) να συνοδεύσει τον Όθωνα στο ταξίδι του στην Ελλάδα, ώστε να είναι σε θέση να αναπαραστήσει το σημαντικό αυτό γεγονός και στο Μόναχο. Η θριαμβευτική είσοδος του Όθωνα στο Ναύπλιο στις 6 Φεβρουαρίου του 1833 αποτυπώθηκε με μεγάλη ακρίβεια από τον Πέτερ φον Χες (Εικ. 11). Στον πίνακα αναπαρίστανται επακριβώς τα πορτραίτα 37 προσώπων. Ο ίδιος ο βασιλιάς Όθωνας εμφανίζεται στο εμπρός μέρος του πίνακα ως το βασικό πρόσωπο να ιππεύει προς το περιτοιχισμένο Ναύπλιο, με τους Έλληνες να τον αποθεώνουν. Η εικόνα του Όθωνα αποτυπώθηκε επίσης από τους σημαντικότερους γλύπτες της εποχής, όπως για παράδειγμα στην προτομή του Γιόζεφ Ούνολντ (Josef Unold), που είναι τοποθετημένη πάνω στη στήλη του Όθωνα στο Όττομπρουν, ή στην προτομή του γλύπτη Ενρίκο Φραντσόνι (Enrico Franzoni), έργο του 1835, που βρίσκεται στο ανάκτορο Χοενσβανγκάου (Hohenschwangau). Εδώ πρόκειται να εκτεθεί με παραδειγματικό τρόπο μια μαρμάρινη προτομή του Όθωνα, που φέρει την υπογραφή του Ελβετού γλύπτη Χάινριχ Μαξ Ίμχοφ (Ηeinrich Max Imhof) και ήταν παντελώς άγνωστη μέχρι το 2005, οπότε και εμφανίστηκε απρόσμενα στην αγορά της τέχνης. Είχε σχεδιαστεί στην Αθήνα το 1838 και κατασκευαστεί από μάρμαρο στη Ρώμη το 1840 (Εικ. 12). Θυμίζει τον Όθωνα την εποχή κατά την οποία ως νεαρός βασιλιάς προωθούσε την ιδέα της δημιουργίας μιας Ακαδημίας Καλών Τεχνών στην Αθήνα, την διεύθυνση της οποίας θα αναλάμβανε ο γλύπτης Χάινριχ Μαξ Ίμχοφ.

Η μνήμη του Όθωνα στη λαϊκή τέχνη

Λαϊκότροπες αναπαραστάσεις του Όθωνα σε στιλ Μπιντερμάγιερ (Biedermeier) βρίσκονται σε αντικείμενα καθημερινής χρήσης της αστικής τάξης του Μονάχου, όπως για παράδειγμα εντυπωσιακά φλιτζάνια ή σκαλιστές πίπες καπνού, με σκηνές από τη ζωή του στην Ελλάδα. Άξια ιδιαίτερης προσοχής είναι η προσωπογραφία του, του 1833, ζωγραφισμένη στο πίσω μέρος του γυαλιού, από την πόλη Ομπεραμμεργκάου (Oberammergau) (Εικ. 13). Οι αναμνήσεις που αναφέρονται στον Όθωνα εξακολουθούν μέχρι σήμερα να αποτελούν το πρότυπο για τη λαϊκότροπη υαλογραφία, όπως δείχνει η εικόνα της στήλης του Όθωνα από το έτος 1977 (Εικ. 14). Σε συλλογές κυνηγετικών ομίλων, όπως σ’ αυτήν της Βασιλικής Κυνηγετικής Εταιρίας του Μαϊνμπερνχάιμ (Mainbernheim) ή την αντίστοιχη της Τέγκερνζεε (Tegernsee), βρίσκουμε σκηνές που αναπαριστούν τη ζωή του Όθωνα στην Ελλάδα ή και τον ίδιο τον βασιλιά Όθωνα, όπως για παράδειγμα (Εικ. 15) στοn αναμνηστικό στόχο «Η ευτυχία του Όθωνα». Αναμνηστικές εικόνες, όπως αυτές στο Σόνγκαου (Schongau) και στο Ντέγκεντορφ (Deggendorf), μας ενημερώνουν για την ευτυχία της επιστροφής των βαυαρών στρατιωτών στην πατρίδα. Πάνω σε μια ευχαριστήρια στήλη στο Ομπερλάιντερν (Oberlaindern), νότια του Μονάχου, διατηρείται η «ανάμνηση των στρατιωτών που γυρίζουν το 1843 στην πατρίδα από την εκστρατεία τους με τον βασιλιά Όθωνα της Ελλάδας» (Εικ. 16).

Δημοτική Μουσική

Η μνήμη του Όθωνα στη δημοτική μουσική, όπως σε τραγούδια, σε σατιρικά τετράστιχα και σε ορχηστρικά κομμάτια, έχει συλλεχθεί από το Μουσείο του βασιλιά Όθωνα της Ελλάδας στο Όττομπρουν και το Αρχείο Δημοτικής Μουσικής Ορεινής Βαυαρίας (Oberbayern), και εκδόθηκαν σε CD με τον τίτλο «Η Ιστορία της Βαυαρίας στο τραγούδι: Βαυαρία και Ελλάδα» (Εικ. 17). Ιδιαίτερης προσοχής έτυχαν στη Βαυαρία τα πρώτα χρόνια της διακυβέρνησης του Όθωνα. Πρόκειται για την περίοδο που αντηχεί στα δημοτικά άσματα: Με το βλέμμα στραμμένο στο παρελθόν, υμνείται ο ελληνικός Αγώνας για την Ελευθερία, ενώ ο ενθουσιασμός για την Ελλάδα, που είχε καλλιεργηθεί τότε στη Βαυαρία και στα ΜΜΕ της εποχής, βρήκε την αποτύπωσή του σε προπαγανδιστικά άσματα, με στόχο φερ’ ειπείν την προσέλκυση εθελοντών. Ύμνοι για τον βασιλιά, μελαγχολικά στρατιωτικά τραγούδια αποχαιρετισμού, καθώς και μουσικά κομμάτια αφιερωμένα σε ιδιαίτερα γεγονότα και πρόσωπα του ελληνικού Αγώνα για την Ελευθερία, αλλά και στον βασιλιά Όθωνα: Αυτά είναι τα κύρια είδη που αποτυπώνουν εκείνη την ιστορική περίοδο.

Ο βασιλιάς Όθωνας στη διαφήμιση

Ο βασιλιάς Όθων είναι παρών στη διαφήμιση ακόμη και μέχρι σήμερα: σοκολάτα στο σχήμα νομίσματος με τον βασιλιά Όθωνα – μια αμερικανική εταιρία διαφημίζει τουρκικό καφέ με τον βασιλιά Όθωνα ως σήμα κατατεθέν! Τα λουτρά Βίζαου (Wiesau) στο Άνω Παλατινάτο (Oberpfalz) διαφημίζουν το Ανθρακούχο Νερό ‘Βασιλεύς Όθων’ από την ομώνυμη πηγή (König Otto Quelle ) (Εικ. 18). Η βασιλική ζυθοποιεία Κάλτενμπεργκ (Kaltenberg) χρησιμοποιεί στο καπάκι μιας λευκής μπύρας το πορτραίτο του Όθωνα με εθνική ενδυμασία, σύμφωνα με την απεικόνισή του σε μια λιθογραφία του Γκούσταβ Κράους (Gustav Kraus) του 1839 (Εικ. 19).

Η μνήμη του Όθωνα στα ΜΜΕ

Στο πλαίσιο των συζητήσεων για την κατάσταση της οικονομίας στην Ελλάδα κατά τα τελευταία χρόνια, υπήρξαν συχνά –σε ρεπορτάζ και ανταποκρίσεις εφημερίδων– αναφορές στην εποχή του βασιλιά Όθωνα. Οι παρουσιάσεις αυτές ήταν κατά κανόνα νηφάλιες, υπήρξαν ωστόσο και ορισμένες που περιέγραφαν μονομερώς τα 30 χρόνια της διακυβέρνησής του. Γίνεται λόγος για την «ελληνικής περιπέτεια» ή «αποτυχία», πολλές φορές με υποτιμητικούς τίτλους – όπως για παράδειγμα στη Süddeutsche Zeitung της 1ης Ιουνίου του 2015, στο κείμενο για τα 200 χρόνια από τη γέννησή του. Όταν γίνεται λόγος για τη δράση των Βαυαρών στην Ελλάδα, μερικές φορές εμφανίζεται ένας εξαιρετικά ακατανόητος συναισθηματισμός. Κάτι τέτοιο συμβαίνει π.χ. στον τουριστικό οδηγό του εκδοτικού οίκου Dumont «Πελοπόννησος» (Peloponnese) του 2011, τον οποίο συνέταξε ο Λάμπερτ Σνάιντερ (Lambert Schneider): Εκεί, ο Λέων των Βαυαρών στο Ναύπλιο, το σημαντικότερο ίσως των σύγχρονων μνημείων στην Ελλάδα που αναφέρεται στην δραστηριότητα των Βαυαρών υπό τον Όθωνα, περιγράφεται ως εξής: Εδώ ο βασιλιάς Λουδοβίκος ο Α’ της Βαυαρίας παρήγγειλε ένα υποκριτικό μνημείο πεσόντων:

έναν υπερβολικών διαστάσεων κοιμώμενο λέοντα λαξεμένο στον βράχο, δημιούργημα του Κρίστιαν Ζίγκελ (Christian Siegel), εμπνευσμένο από μνημείο του κλασικιστή γλύπτη Μπέρτελ Τορβάλτσεν (Berthel Thorwaldsen) στη Λουκέρνη. Στην επιγραφή διαβάζουμε: ‘Οι αξιωματικοί και οι στρατιώτες του Βασιλικού Στρατού της Βαυαρίας στους συντρόφους τους του 1833 και 1834. Ολοκληρώθηκε από τον Βασιλέα της Βαυαρίας Λουδοβίκο’. Ο λέοντας και η επιγραφή εξυπονοούν έναν ‘ηρωικό θάνατο’ στρατιωτών, στην πραγματικότητα, ωστόσο, οι περισσότεροι από αυτούς δεν έπεσαν υπέρ πατρίδος, αλλά –καθ’ ότι άμισθοι– περιφερόμενοι, από πείνα και ελονοσία (Schneider, 2011, 189–190).

Τέτοια κείμενα που χαρακτηρίζονται, όπως κι αν τα δει κανείς, από χονδροειδή ανακρίβεια, αναπαριστούν για τελείως ανεξήγητους λόγους μια λανθασμένη και παραμορφωμένη εικόνα σχετικά με τη δράση των Βαυαρών στην Ελλάδα. Ένας από τους λόγους τέτοιων περιγραφών, που συχνά αγνοούν τελείως την πραγματικότητα, βρίσκεται ασφαλώς στο ότι δεν υπάρχει μέχρι σήμερα επιστημονική βιογραφία για τον βασιλιά Όθωνα, η οποία να στηρίζεται σε πρωτογενείς πηγές. Τα πολυάριθμα έγγραφα για την οθωνική περίοδο φυλάσσονται επιμελώς στα Αρχεία των Αθηνών, στοιχειοθετημένα σε ευδιάκριτα καθαρή βαυαρική βασιλική γραφή, τεκμηριώνοντας τη συστηματική εργασία που γινόταν κατά τη διάρκεια της οθωνικής διακυβέρνησης, ωστόσο η ερευνητική κοινότητα συχνά τα παραμελεί. Ένας άλλος λόγος που ίσως εξηγεί τη μονόπλευρη παρουσίαση του Όθωνα, είναι ότι ο Όθωνας, βασιλιάς της Ελλάδας, συγχέεται συχνά με τον συνονόματο ανιψιό του Όθωνα, βασιλιά της Βαυαρίας. Ο τελευταίος ήταν ο νεότερος αδελφός του βασιλιά Λουδοβίκου του Β’ της Βαυαρίας, του επονομαζόμενου «Παραμυθένιου Βασιλιά» που έχτισε το ανάκτορο του Νοϊσβανστάιν (Neuschwanstein). Μετά τον θάνατο του Λουδοβίκου του Β’, ο αδελφός του Όθωνας ανακηρύχτηκε μεν αρχικά το 1886 βασιλιάς της Βαυαρίας ως Όθωνας, λόγω όμως της ψυχικής του ασθένειας δεν μπόρεσε να αναλάβει ποτέ καθήκοντα. Στη θέση του κυβέρνησε ο νεότερος αδελφός του Όθωνα της Ελλάδας, Λεοπόλδος (Luitpold), ως πρίγκηψ/αντιβασιλέας της Βαυαρίας από το 1886 μέχρι το 1912 (Εικ. 20).

Το Μουσείο του Βασιλιά Όθωνα της Ελλάδας στην Κοινότητα του Όττομπρουν

Η κοινότητα του Όττομπρουν χρωστάει το όνομά της στον βασιλιά της Ελλάδος Όθωνα, ο οποίος την 6η Δεκεμβρίου του 1832, ξεκινώντας το ταξίδι του για την Ελλάδα, αποχαιρέτησε τον πατέρα του στο σημείο όπου βρίσκεται σήμερα η κοινότητα. Προς ανάμνηση του γεγονότος ανεγέρθη εκεί το 1834 η στήλη του Όθωνα (Ottosäule). Το 1913 προτάθηκε για τον νεοσύστατο οικισμό που δημιουργούνταν γύρω από την στήλη του Όθωνα το όνομα «OTTOBRUN». Το 1955 το Όττομπρουν έγινε αυτόνομη κοινότητα. Στη συνέλευση της 28ης Ιουλίου 1976, το Κοινοτικό Συμβούλιο του Όττομπρουν αποφάσισε τη δημιουργία μιας συλλογής με θέμα: «Ο βασιλιάς Όθων της Ελλάδας και η ιστορική σχέση μεταξύ Βαυαρίας και Ελλάδας». Ταυτόχρονα ελήφθη η απόφαση για την εγκαθίδρυση μιας σχέσης μόνιμης συνεργασίας με τον Δήμο του Ναυπλίου, της πρώτης πρωτεύουσας του Βασιλείου της Ελλάδας, όπου είχε αφιχθεί ο Όθωνας στις 6 Φεβρουαρίου του 1833. Το μουσείο άνοιξε τις πύλες του στις 3 Δεκεμβρίου του 1989 (Εικ. 21). Το Μουσείο, συλλέγοντας και φυλάσσοντας αντικείμενα ιστορικής αξίας, έχει ως στόχο να διατηρήσει τη μνήμη του ονοματοδότη της κοινότητας του Όττομπρουν, του βασιλιά Όθωνα της Ελλάδας. Λειτουργεί σύμφωνα με το Εταιρικό Δίκαιο των μη κρατικών μουσείων της Βαυαρίας του Όθωνα και υπενθυμίζει το περιεχόμενο, τα ιδανικά και τις αξίες που διακατείχαν τον ευρωπαϊκό φιλελληνισμό, τον ελληνικό αγώνα για την ελευθερία και το νεαρό ελληνικό κράτος. Επιδίωξη είναι η αναβίωση της ιστορίας της Ελλάδας κατά την οθωνική περίοδο, έτσι ώστε ο επισκέπτης να δει από κοντά και να κατανοήσει τις στενές πολιτικές σχέσεις μεταξύ Βαυαρίας και Ελλάδας. Παρουσιάζεται ανάγλυφα το πόσο συγκρίσιμα είναι τα ερωτήματα και τα προβλήματα του τότε και του τώρα. Δημιουργείται έτσι μια γέφυρα που συνδέει τις τότε ιστορικές διαδικασίες με τη σημερινή κατάσταση στην Ευρώπη. Η συλλογή περιλαμβάνει πίνακες ζωγραφικής, γλυπτά και γνήσια εκθέματα από την αυλή του Όθωνα της Ελλάδας στην Αθήνα, που συνθέτουν και αποδίδουν μιαν αυθεντική εικόνα της εποχής. Παρουσιάζεται ως παράδειγμα το χρυσό ρολόι χειρός από την ιδιοκτησία του Βασιλιά Όθωνα με το πορτραίτο του (Εικ. 22). Οι συλλογές του Μουσείου του Όττομπρουν εμπεριέχονται σ’ έναν διεξοδικό κατάλογο (Murken, 2016). Ένας από τους πρωταρχικούς στόχους του Μουσείου ήταν και είναι η συμβολή του στη έρευνα της οθωνικής περιόδου. Σε αυτό συμβάλλουν οι παραδοσιακές Βραδιές Μουσείου, με επιστημονικές ομιλίες και παρουσιάσεις, καθώς και η επιστημονική ανάλυση των ιστορικών πηγών. Στην εκδοτική σειρά του Μουσείου περιλαμβάνονται μέχρι σήμερα 26 δημοσιεύσεις που τεκμηριώνουν τα αποτελέσματα της έρευνας. Με αυτόν τον τρόπο, δίνουμε εναύσματα για μια συζήτηση σε νέες βάσεις σχετικά με τη συχνά μονόπλευρη θεώρηση της συμβολής του Όθωνα και των Βαυαρών στη συγκρότηση του νεαρού ελληνικού κράτους, στο οποίο έλειπαν παντελώς οι απαραίτητες δομές. Ενδεικτική για τη θετική άποψη περί Όθωνα από ελληνικής πλευράς είναι η διατύπωση του προέδρου της Ελληνικής Δημοκρατίας, Κωνσταντίνου Στεφανόπουλου το 1999 στο Μόναχο:

Ο Όθων αντιπροσώπευε τότε τις ελπίδες ενός νέου κράτους, όλες τις ελπίδες ενός λαού, ο οποίος επί οκτώ ολόκληρα χρόνια είχε θυσιάσει πάρα πολλά, προκειμένου να κατακτήσει την ανεξαρτησία και την ελευθερία του. Δεν γνωρίζω κατά πόσον οι Έλληνες αγάπησαν ή δεν αγάπησαν τον Όθωνα. Ξέρω όμως πολύ καλά, πόσο πολύ αγάπησε ο Όθων τους Έλληνες. Έγινε μέχρι τα βάθη της ψυχής του Έλληνας, η φωνή της διατράνωσης των ελληνικών οραμάτων, ο υποστηρικτής της μεγάλης εθνικής ιδέας για την απελευθέρωση και των υπόλοιπων υπόδουλων περιοχών της πατρίδας.

Μετά τη συλλογή, τη διαφύλαξη και την έρευνα, η διάδοση της ιστορίας του Όθωνα και των ελληνοβαυαρικών σχέσεων κατά τον 19ο αιώνα είναι ο τέταρτος στόχος του Μουσείου. Ο κατάλογος του Μουσείου (Jan Murken, 2016) εισάγει στο θέμα, δίνοντας στον επισκέπτη μια ευρεία επισκόπηση των εκθεμάτων και του περιεχομένου του Μουσείου. Εκτός από τον κατάλογο, η διάδοση επιτυγχάνεται επίσης μέσω διαλέξεων, μέσω της διασύνδεσης ελληνικών και γερμανικών σχολείων, ιδιαίτερα μέσω των ανθρωπιστικών γυμνασίων στη Βαυαρία και, τέλος, μέσω της συμμετοχής σε ιστορικές εκθέσεις σε όλη την Ευρώπη.

Περίληψη

Η μνήμη του Όθωνα παρουσιάζεται στο παρόν άρθρο με την περιγραφή των μνημείων τα οποία του είναι αφιερωμένα, όπως η στήλη του Όθωνα στο Όττομπρουν ή στα Προπύλαια του Μονάχου. Η ποικιλία με την οποία καλλιεργείται η μνήμη της οθωνικής κυριαρχίας αντικατοπτρίζεται στις εικαστικές τέχνες, στη λαϊκή τέχνη, στη μουσική, ακόμη και στη διαφήμιση. Το Μουσείο του Όθωνα της Ελλάδας στο Όττομπρουν δίνει με τη συλλογή του μια ολοκληρωμένη εικόνα του Ελληνικού Αγώνα για την ελευθερία, καθώς και τη ζωή του βασιλιά Όθωνα της Ελλάδας.

Μετάφραση από τα γερμανικά: Αντώνης Οικονόμου